Dàn nhạc giao hưởng quốc gia Việt Nam chinh phục Tokyo




Cho đến tối hôm qua th́ có lẽ hơn 30 năm đă trôi qua kể từ khi tôi nghe nhạc giao hưởng Việt Nam lần cuối cùng. Thật ra trong kư ức của tôi hiện nay, những ǵ tôi nghe được do các dàn nhạc giao hưởng (DNGH) trong nước hồi đó tŕnh diễn chỉ là những liên tưởng rời rạc luôn thường trực bởi mối lo ngay ngáy sợ nghe thấy những nốt nhạc chơi “phô” [1] sẵn sàng vang lên vào mọi thời điểm không được định trước.


Do một sự t́nh cờ may mắn của số phận mà Đỗ Hồng Quân, Ngô Hoàng Quân, và tôi cùng ngồi trên một chuyến tàu chở học sinh Việt Nam từ Hà Nội sang lưu học tại Maxcơva tháng 8 năm 1976.  Chúng tôi quen biết nhau từ đó. Sáu năm sau (1982) chúng tôi đều tốt nghiệp đại học: Tôi tốt nghiệp khoa vật lư Đại học Tổng hợp Quốc gia Maxcơva, Đỗ Hồng Quân tốt nghiệp khoa sáng tác và Ngô Hoàng Quân - khoa cello Nhạc viện Tchaikovsky danh tiếng. Tôi và Đỗ Hồng Quân tiếp tục làm nghiên cứu sinh. Ngô Hoàng Quân về nước làm nghệ sỹ cello. Từ đó tới nay đă 22 năm trôi qua.


Ngày hôm qua, 4 tháng 10 năm 2004, tôi đă gặp lại hai người bạn cũ của ḿnh trong một sự kiện văn hóa long trọng giữa thủ đô Tokyo – “Tuần lễ nhạc giao hưởng châu Á tại Nhật bản”.


Lần đầu tiên, DNGH quốc gia (DNGHQG) Việt Nam “đem chuông đi đánh xứ…hoa anh đào”, sánh vai với 4 dàn nhạc lớn khác của châu Á là DNGH Thượng Hải (Trung quốc), DNGH Seoul (Hàn quốc), DNGHQG Malaysia, và DNGH Osaka (Nhật bản). Theo quy định của chương tŕnh văn hóa này mà tôi đọc được từ báo Japan Time - tờ báo hàng ngày bằng tiếng Anh lớn nhất của Nhật – mỗi dàn nhạc nói trên phải tŕnh bày ba tác phẩm: tác phẩm thứ nhất phải được sáng tác bởi một nhà soạn nhạc của chính quốc gia đó; tác phẩm thứ hai là một concerto - một thể loại âm nhạc viết cho một nhạc cụ độc tấu và dàn nhạc đệm – được tŕnh diễn bởi một soloist (nghệ sỹ độc tấu) xuất sắc nhất của dàn nhạc đó; tác phẩm thứ ba là một giao hưởng thuộc loại kinh điển thế giới mà dàn nhạc đó có thể chơi tốt nhất. Nghệ thuật là tiếng nói và bộ mặt của quốc gia, v́ thế đây là dịp các nước “xuất chưởng”. Trông sang Trung quốc, soloist của họ lần này là nghệ sỹ violon (sinh 1980)  Huang Mengla - người vừa đoạt giải nhất cuộc thi âm nhạc quốc tế danh tiếng mang tên Paganini lần thứ 49 năm 2002. Soloist của Hàn quốc là nghệ sỹ cello danh tiếng Yang Sung-Won, tốt nghiệp nhạc viện Paris và Đại học tổng hợp Indiana (Hoa kỳ), giáo sư cello đại học âm nhạc Yonsei. Soloist của Malaysia là nghệ sỹ piano Musaffar Abdullah, tốt nghiệp Ecole Normale de Musique và nhạc viện châu Âu tại Paris, người từng đoạt nhiều giải thuởng tại các cuộc thi âm nhạc quốc tế.


Trong bối cảnh đó, chương tŕnh của DNGHQG Việt nam cũng rất độc đáo v́ nó gồm toàn các tác phẩm không “dễ nghe” một chút nào, đ̣i hỏi tŕnh độ cao của cả các nhạc công lẫn công chúng nghe nhạc. Đó là Rhapsody Vietnam [2] của Đỗ Hồng Quân, concerto số 1 cung La thứ của Dmitri Shostakovich và giao hưởng số 5 cung Rê thứ cũng của Dmitri Shostakovich. Nhật bản đài thọ toàn bộ kinh phí cho DNGHQG Việt Nam gồm 86 thành viên trong thời gian khoảng một tuần lễ lưu diễn tại hai thành phố đồng thời là hai trung tâm văn hóa lớn nhất nước Nhật là Tokyo và Osaka . 


Đối với công chúng Tokyo nói chung, hai bất ngờ thú vị của DNGHQG Việt Nam có lẽ là: 1) chỉ huy DNGHQG Việt Nam là một người Nhật - nhạc trưởng Tetsuji Honna - cố vấn âm nhạc và đồng thời là nhạc trưởng của DNGHQG Việt Nam từ hơn 3 năm nay; 2) soloist vĩ cầm (violin) của DNGHQG Việt Nam là Bùi Công Duy (sinh năm 1981). Sau nhiều giải nhất trong các cuộc thi âm nhạc quốc tế, trong đó có giải nhất cuộc thi âm nhạc quốc tế mang tên Tchaikovsky cho lứa tuổi thiếu niên năm 1997 khi anh mới 16 tuổi, Bùi Công Duy hiện được giới phê b́nh âm nhạc quốc tế coi là “ḥn ngọc của châu Á”. Báo chí Nhật bản c̣n gọi anh là “một ngôi sao đang lên của Việt Nam sau nghệ sỹ piano Đặng Thái Sơn”.


Ngoài hai bất ngờ nói trên, đối với cá nhân tôi c̣n có một bất ngờ thú vị nữa: Giám đốc của DNGHQG Việt Nam không phải ai xa lạ mà chính là Ngô Hoàng Quân. Tôi biết được tin này từ Nguyễn Mai Xuân Quỳnh - nghệ sỹ violin trong DNGHQG Việt Nam cũng sang biểu diền lần này. Quỳnh và chị là Mai Trang - nghệ sỹ dương cầm – vốn là bạn từ thuở nhỏ của tôi và gia đ́nh tôi. Vợ chồng tôi may mắn được Quỳnh cho hai vé mời đến nghe buổi tŕnh diền của DNGHQG Việt nam tại Tokyo đêm qua, 4 tháng 10 năm 2004. . 

Buổi ḥa nhạc diễn ra tại pḥng hoà nhạc của Tokyo Opera City  - một quần thể phục vụ cho âm nhạc cao 54 tầng tọa lạc tại Shinjuku - một trong những trung tâm lớn của Tokyo. Pḥng hoà nhạc nằm trên tầng 3, được khánh thành năm 1997. Đây là một pḥng ḥa nhạc sang trọng 1632 chỗ ngồi với toàn bộ nội thất được lát bằng gỗ sồi. Kiến trúc trần h́nh tháp và công nghệ âm thanh hiện đại vào bậc nhất là điều kiện lư tưởng cho ḥa âm  và đem lại cảm giác yên tĩnh dễ chịu cho người thưởng thức.


Pḥng ḥa nhạc tại Tokyo Opera City


Mặc dù bên ngoài trời mưa khá to nhưng thính giả đến rất đông, ngồi hầu như kín hết mọi chỗ.


Tuy về lư trí tôi hiểu rằng nhạc giao hưởng trong nước hiện nay phải tốt hơn nhiều so với trước kia, nhưng những ǵ tôi nghe thấy đêm qua vẫn làm tôi thật sự ngạc nhiên và kính nể, v́ tŕnh độ hiện nay của DNGHQG Việt Nam đă hơn đứt những ǵ tôi đă từng nghe và nh́n thấy trong nước 30 năm về trước. Đại đa số các nhạc công đều trẻ, một số khá xinh đẹp…

Tôi không có ư định và cũng không thể diễn tả lại âm nhạc bằng lời văn. Tôi chỉ mô tả lại quang cảnh của buổi ḥa nhạc với hy vọng truyền lại phần nào tới bạn đọc bầu không khí trong pḥng ḥa nhạc đêm qua.


Sau Rhapsody Việt Nam của Đỗ Hồng Quân – mà tôi đă từng được nghe lần đầu tiên vào năm 1985 tại Maxcơva – tiếng vỗ tay nổi lên rầm rĩ và kéo dài trong suốt thời gian Đỗ Hồng Quân đứng lên từ chỗ ngồi, bước lên sân khấu, nhận hoa, cúi chào nhiều lần, và tiếng vỗ tay vẫn c̣n kéo dài sau đó. 

Nhưng đến khi nghệ sỹ vĩ cầm Bùi Công Duy bước ra sân khấu th́ – suy bụng ta ra bụng người – tôi chắc mọi người mới được một phen … thật sự kinh ngạc! Theo tôi th́ có lẽ đây là nhạc công Việt Nam … đẹp trai nhất mà tôi từng thấy trong đời ḿnh: cao to dễ đến trên 1m 80,  trắng trẻo, với một vẻ mặt đẹp và ngây thơ của một người thông minh và có tài. Tôi tiếc là đă không chụp được bức h́nh nào anh ta đang biểu diễn v́ quy định cấm chụp h́nh trong pḥng ḥa nhạc.


Bùi Công Duy


Bùi Công Duy chơi rất tuyệt! Tôi có cảm giác là anh không chỉ đơn thuần chơi với kỹ thuật rất xuất sắc mà c̣n hơn thế. Anh đă đạt được đẳng cấp mà hiếm người có thể vươn tới: “chơi đàn như nói” . Anh chơi rất lôi cuốn, nhưng đồng thời làm chủ được cảm giác của ḿnh. Những nốt harmonic của Duy rất vang, sáng và trong trẻo…

Hợp âm cuối cùng của concerto số 1 cung La thứ của Shostakovich do Bùi Công Duy chơi cùng DNGHQG Việt Nam dưới đũa chỉ huy của nhạc trưởng Tetsuji Honna vừa dứt, tiếng vỗ tay của hơn 1500 thính giả nổi lền rầm rầm. Từ phía sau tôi, một số người hét to: “Bravo! Bravo!...” (Tiếng Ư hay được dùng để biểu thị sự tán thưởng lên tới đỉnh điểm của công chúng tại các buổi ḥa nhạc.). Tôi nghĩ bụng: “Thắng to rồi!”. Quả vậy, tiếng vỗ tay vẫn kéo dài, khiến chàng soloist 23 tuổi phải đi ra đi vào liên tục, c̣n các nam thanh nữ tú trong dàn nhạc của ta được một phen…đứng lên ngồi xuống mấy lần để chào khán giả.

Sau giao hưởng số 5 cung Rê thứ của Shostakovich với Bùi Công Duy là violon số 1 kết thúc, tiếng vỗ tay kéo dài lại nổi lên, và nhạc trưởng Tetsuji Honna tuyên bố DNGHQG Việt Nam sẽ chơi tặng thính giả một “encore” [3] ngắn - một sáng tác của nhạc sỹ Việt Nam.

Buổi biểu diễn chỉ thật sự “hạ màn” sau khi các nhạc công Việt Nam đứng lên đi vào cánh gà trong tiếng vỗ tay nồng nhiệt lắng dần xuống của các thính giả.

Tại cuộc gặp gỡ ngắn ngủi sau buổi ḥa nhạc, giám đốc DNGHQG Việt Nam Ngô Hoàng Quân nói với tôi: “Tôi nghĩ rằng kết quả hôm nay khá “hoành tráng” v́ khán giả phần lớn là người Nhật. Họ chỉ vỗ tay nồng nhiệt khi họ thực sự thích. Thế mới là fair play”. Hoàng Quân muốn nói đến một số buổi biểu diễn của các dàn nhạc khác với rất nhiều “cổ động viên người nhà” trong số khán giả. Tối 6 tháng 10 DNGHQG Việt Nam sẽ tŕnh diễn tại Osaka. Tôi không nghi ngờ các nghệ sỹ Việt Nam sẽ lại chinh phục công chúng Osaka như họ đă làm đêm qua tại Tokyo.



Gặp gỡ sau buổi ḥa nhạc. Từ trái sang phải: violinist Mai Xuân Quỳnh, tác giả bài viết này,

giám đốc DNGHQG Việt Nam cellist Ngô Hoàng Quân, và cellist Trần Thị Mơ.


Trên đường về vợ tôi nói: “Các nghệ sỹ của ḿnh thật đáng khâm phục. Họ là những người suốt đời đeo đuổi nghệ thuật, lao động vất vả v́ nghệ thuật… Hy vọng xă hội Việt Nam sớm vươn tới mức có thể hiểu nổi giá trị của họ, để đối đăi họ tốt hơn. Chứ như bây giờ th́ nhiều khi những kẻ có tiền, có quyền lực, lại được “trọng vọng”,  mặc dù rơ ràng là có rất nhiều đồng tiền nhơ bẩn. Nghệ thuật dù sao cũng ngăn con người bớt làm những điều xấu xa…”  


Mưa vẫn c̣n rơi trên đường chúng tôi đi. Xen trong tiếng mưa rơi như có tiếng vĩ cầm của Bùi Công Duy. Những hạt mưa bay xiên xiên chập chờn trước ánh đèn cao áp làm tôi liên tưởng tới chuyển động của các archet [4] của các nghệ sỹ Việt Nam đang chơi Rhapsody của Đỗ Hồng Quân…


Quả thật, có lẽ chỉ có nghệ thuật mới cứu rỗi được thế giới.

Tokyo, 5 tháng 10 năm 2004

Nguyễn Đình Đăng


Chú giải:


[1] “phô" – phiên âm từ tiếng Pháp “faux”: sai, giả. Đây là tính từ các nhạc sỹ Việt Nam thường dùng để gọi những nốt nhạc bấm sai nghe rất “khổ” tai.


[2] rhapsody - một loại tác phẩm âm nhạc giàu cảm xúc, thường viết theo dạng tự do mang tính tùy hứng.


[3] encore - tiếng Pháp có nghĩa là “một lần nữa”. Trong tŕnh diễn nghệ thuật, từ này biểu thị nguyện vọng của công chúng muốn dàn nhạc, hay các nghệ sỹ chơi nữa, hoặc là phần biểu diễn thêm của các nghệ sỹ nhằm đáp ứng yêu cầu nói trên của công chúng.

 

[4] archet – (tiếng Pháp) dụng cụ dùng có h́nh một cái cần dài với nhiều sợi tơ bằng lông đuôi ngựa căng ở bên dưới để làm các cây đàn dây như violin, viola, cello, contrabass, v.v. phát ra tiếng khi kéo trên dây đàn.