Dưới đây
là toàn văn bài trả lời phỏng vấn tác giả đọc lần đầu tiên vào ngày 13/11/2006
tại Nhà triển lãm 16 Ngô Quyền, Hà Nội trước ống kính máy quay phim của đạo
diễn điện ảnh Trần Văn Thủy và cameraman Nguyễn Sĩ Bằng với sự hiện diện của
ông Nguyễn Lân Bình và một số khán giả xem triển lãm “13 tầm nhìn từ Nhật Bản”.
Nguyễn Đình
Đăng
Tôi đã vẽ bức tranh “Sự ra đời của chữ Quốc ngữ (Cái
chết siêu việt của ông Nguyễn Văn Vĩnh)” như thế nào?
Là một trong
những người Việt Nam sống nhiều năm ở nước ngoài, tôi không khỏi trăn trở mỗi
khi nghĩ đến sự tụt hậu của quê hương so với các nước có nền kinh tế và văn
minh trên thế giới như Nhật Bản và Hoa Kỳ. Mỗi lần trăn trở như vậy, tôi lại
thấy rất cảm phục những tiền bối đã sớm nhìn thấy gốc rễ sâu xa của mọi yếu kém
của dân Việt nằm trong dân trí, và đã ra sức cống hiến tài năng và nhiệt huyết
của mình để nâng cao dân trí của Việt Nam, cho dù tiếng nói của họ khi đó có
thể chỉ là thiểu số, cho dù họ có thể bị đám đông xa lánh, hay bị đàn áp bởi
cường quyền. Cụ Nguyễn Văn Vĩnh là một bậc vĩ nhân như vậy của Việt
Có thể nói người Việt Nam ta ngày nay đang dùng một thứ chữ viết mà nhờ nó họ
đã hoà nhập được rất nhiều với nền văn minh phương Tây, thoát ra khỏi nền độc
tài của văn hoá Trung Hoa, vốn có một lịch sử thống trị cả ngàn năm trên phần
bắc của dải đất hình chữ S. Chữ Quốc ngữ được sáng tạo ra ở Việt Nam lúc đầu là
nhờ công lao của các nhà truyền giáo Jesuit (dòng Tên) người Bồ Đào Nha và
Pháp. Nó được đánh dấu chói sáng lần đầu tiên bằng sự xuất bản chính thức tại
Xuất thân từ một gia đình nghèo, đông con, nhưng với tài năng và nghị lực phi
thường của mình, ông Nguyễn Văn Vĩnh đã từ một thằng nhỏ kéo quạt cho một lớp
đào tạo thông ngôn tại đình Yên Phụ, trở thành người đỗ đầu khoá học khi mới 14
tuổi (năm 1896). Từng là trợ lý đắc lực cho công sứ tỉnh Bắc Ninh, được Pháp
cho sang thăm triển lãm Marseilles, ông Vĩnh có cả một tiền đồ với quyền cao
chức trọng chờ đợi mình ở Đông Dương. Thế nhưng, kỹ nghệ in ấn và tự do báo chí
ở Pháp đã mở cho người thanh niên 24 tusổi một con đường khác. Trở về Việt
Tôi được nghe bố tôi kể về cụ Vĩnh từ khi tôi còn rất bé, khi sách giáo khoa
lịch sử của bộ giáo dục Việt Nam còn gọi cụ Vĩnh là bồi bút và Alexandre de
Rhodes là gián điệp của Pháp. Năm cuối cùng ở phổ thông, tôi được làm học trò
về toán của cháu ngoại cụ Nguyễn Văn Vĩnh. Tôi đạt điểm cao trong kỳ thi vào
đại học năm 1975 và vì thế được đi học ở nước ngoài. Cuộc đời tôi nhờ đó đã
thay đổi hẳn. Tôi trở thành nhà vật lý và hoạ sĩ, được sống tại các nước văn
minh, được mời thuyết trình tại các trường đại học danh tiếng tại Hoa Kỳ, châu
Âu, châu Á, được bày tranh tại các viện bảo tàng và galleries của Tokyo. Như
vậy, tôi có thể nói, ngoài cái tinh hoa tôi được di truyền từ bố mẹ tôi, cũng
là những trí thức Tây học, biết đâu tôi cũng đã có diễm phúc được hưởng một
phần cái tinh thần của cụ Nguyễn Văn Vĩnh nhờ từng được làm học trò của cháu
cụ!
Trong một dịp về thăm nhà vào năm 2000 tôi được đọc những tài liệu khá chi tiết
về thân thế và sự nghiệp của cụ Nguyễn Văn Vĩnh do con trai của cụ, ông Nguyễn
Kỳ, bạn của bố mẹ tôi, sưu tầm. Câu chuyện đầy huyền thoại về cái chết của cụ
Vĩnh làm tôi đặc biệt xúc động. Ngay lập tức tôi thấy lờ mờ hiện lên trước mắt
bố cục. Quay trở lại
Người mẫu cho cơ thể ông Vĩnh chính là tôi. Người mẫu cho phần cơ thể mặc áo
chùng của Alexander de Rhodes là con trai của tôi. Để đảm bảo tính chính xác về
chân dung, tôi đã dựa theo các chân dung cũ của Alexander de Rhodes tìm thấy
trên internet để vẽ khuôn mặt và mũ của ông. Bức tranh “Sự ra đời của chữ Quốc
ngữ (Cái chết siêu Việt của ông Nguyễn Văn Vĩnh)” đã được tôi vẽ như vậy .
Theo hiểu biết của tôi, đây là bức tranh đầu tiên và cho đến giờ vẫn là duy
nhất vẽ về Alexandre de Rhodes và cụ Nguyễn Văn Vĩnh như những danh nhân văn
hoá trong việc phổ biến chữ Quốc ngữ. Cách đây 2 năm tôi nhận được thư của ông
Nguyễn Lân Bình, cháu nội cụ Nguyễn Văn Vĩnh. Ông Bình nói rằng ông và gia đình
đã “rất xúc động” khi tình cờ xem bức tranh này trên trang web của tôi. Ông còn
nói ông và gia đình “cảm nhận bức tranh này như một phần thưởng tinh thần to
lớn với gia đình ông”. Dịp về Hà Nội triển lãm “13 tầm nhìn từ Nhật Bản” cùng
với 12 nghệ sĩ Nhật Bản tại Nhà triển lãm mỹ thuật của Hội Mỹ thuật Việt Nam
tại 16 Ngô Quyền Hà Nội từ 8 đến 14/11/2006, trùng với lần giỗ thứ 70 của cụ
Nguyễn Văn Vĩnh. Vì thế tôi đã mang bức tranh này về trưng bày để công chúng
yêu nghệ thuật và các hoạ sĩ trong nước có thể thấy nguyên bản tác phẩm gốc, âu
cũng là một dịp bày tỏ niềm kính trọng và ngưỡng mộ của tôi trước một vĩ nhân
văn hoá, người đã góp phần rất lớn làm cho chữ Quốc ngữ trở thành chữ viết của
toàn dân Việt ngày hôm nay.
(đã đăng
trong phần Phụ lục bài “Hà Nội trong mắt tôi”
tại talawas 24.11.2006)